Mitolojilerde Kader Kavramı ve Tanrıları
Doğu ve batı düşüncelerinde kader konusunu araştırdığımızda önümüze çıkan konulardan biri de mitolojilerdir. Bu bağlamda yazımızda Yunan, Roma, Mısır ve Türk mitolojisini inceleyeceğiz.
Yunan Mitolojisinde Kader
Yunanların en bilinen destanlarından bir olan İlyada da kadere değinilmiştir. Destanda geçen olaylarda eylemlerin önceden belirlenmiş olup olmadığı, özgür iradeye yer verilip verilmediği ve tanrıların insanların kaderini değiştirmedeki rolleri dikkat çekmektedir. Anlaşılan o ki doğrudan bahsedilmese de kader tanrıların da ötesinde bir güç tarafından belirlenmiştir. Destana göre olacak olaylar kahin olarak bilinen belirli ölümler tarafından öngörülebilmektedir. Fakat kahinlerin her dediğine güvenilmez çünkü her şey Zeus’un isteğine göre değişebilecektir. Zeus’un istekleri ise diğer tanrılar tarafından ya da olayların gidişatı kapsamında değiştirilebilmektedir. Oysa, kader değişmeyen, mutlak sabitlenmiş bir olgudur. Bu destanda tanrılar insanların yaşam sınırını belirleyerek kaderlerini ellerinde tutanlar olmuşlardır. Kalan kısımlarsa tanrılar tarafından şekillendirilmelerine rağmen özgür iradeye bırakılmıştır.
Bir diğer bilinen destan olan Odysseia’da Tanrılar, insanların yaşamlarını belirli bir noktaya kadar karmaşa ve zorluk sokabilen güçlerdir. Bunun yanında bireylerin kendi belirleyebildikleri seçimlerinin ve yaşamlarının var olduğu görülmektedir. İlyada’dan farklı olarak bu destanda özgür irade konusu oldukça fazla işlenmiştir. Her ne kadar burada da tanrılar tarafından belirlenmiş kadere değinilmiş olsa da özgür irade daha baskındır.
Theogonia eserinde ise Hesiodos, kaderi, Zeus’un da ötesinde başka bir güç tarafından yönetilen bir olgu olarak görmüştür. Theogonia’da kader tanrıçaları olarak bilinen Moiralar önemli rol oynamaktadırlar. Moiralar doğum ve ölüm noktaları arasındaki insan yaşamını düzenleyenler ve insanlara değiştirilmesi mümkün olmayan iyi veya kötü yazgılarını dağıtanlardır.
“Üç Moira’nın kendi içlerinde görev dağılımları vardır ve bu görevlerin mutlak amacı insanoğlunun kaderini belirlemektir. Anlaşıldığı üzere, her yeni doğan kişiye bir ömür ipliği verilir ve üç Moira’dan biri bu ipliğini örerken, diğeri ölçer ve üçüncüsü de keser. Bu bağlamda alın yazısı ve kader bu tanrıçalara bağlı olarak insanın doğar doğmaz kaderinin şekillenmeye başlaması olarak düşünülebilmektedir.”
Roma Mitolojisinde Kader
Roma mitolojisinde kader konusu tanrıça Fortuna’nın şahsında işlenmiştir. Şans, kader ve talihin sembolü olarak bilinen Fortuna, Romalılar arasında büyük bir öneme sahiptir. Bir çarka temsil edilen Fortuna’nın dönüşü insan hayatının değişkenliğini ve tesadüflerini simgelemiştir. Fortuna’nın etkisi sadece bireyler üzerinde değil aynı zamanda Roma’nın siyasi ve toplumsal yapısında da vardır. Roma İmparatorluğu’nun genişlemesi, başarıları ve başarısızlıkları Fortuna’ya bağlanmıştır. Bu nedenle Fortuna Roma toplumunda bir tür Kader tanrıçası olarak kabul edilmiş ve insanların hayatının akışını belirlemede önemli bir rol oynamıştır.
Mısır Mitolojisinde Kader
Mısır’da kader konusu oldukça önemlidir ancak mitolojisinde doğrudan bir kader tanrısı yoktur. Bununla birlikte adalet ve düzenin tanrıçası Maat’ın kaderle de ilişkili olduğu düşünülmektedir. Zira o, yargılamayla ilgili bir ilahiyattır ve kaçınılmaz kaderin sert uygulayıcısı, aslan başlı tanrıça Sekhmet ile ilişkilidir. Ayrıca, bir görüşe göre Yunanlılar Nemesis fikrini, Romalılar ise Fatum(kader) fikrini Mısırdan almışlardır.
Türk Mitolojisinde Kader
Türk mitolojisinde kader konusunda mistik bir varlık olarak Tanha Han karşımıza çıkmaktadır. Tanha Han insanların hayatlarında bir denge unsuru olarak işlev görmektedir. Onun belirlediği kader, insanın yaşamında karşılaşacağı olaylar seçimler ve sonuçları ile şekillenmiştir. Buna göre Türk mitolojisinde kader, insanın hayatında bir yol haritası gibi işlev görmüş ve kişinin seçimlerini etkileyerek ona yön vermiştir. Bu bağlamda kader, özgür irade ile fazlasıyla iç içedir. Zira Tanha kaderi sadece belirleyen değil aynı zamanda insanın özgür iradesine de rehberlik edendir.
Çeşitli mitolojilerin kader hakkındaki düşünceleri bu şekildedir. Bir sonraki yazımızda görüşmek dileğiyle…
KAYNAKÇA:
· Dilek Y. (2022). İlyada, Odysseia ve Theogonia Işığında Antik Yunan’da Tanrıların Kadere Etkisi ve Özgür İrade Kavramı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/diledeara/issue/69002/1075924
· https://mitoloji.org.tr/fortuna-sansin-ve-kaderin-roma-tanricasi/
· https://mitoloji.org.tr/tanha-han-mistik-kader-tanrisi/
Doğu ve batı felsefelerini ve kültürlerini incelediğimiz felsefe seminerlerimize katılmak isterseniz de buraya tıklayarak ücretsiz kayıt yaptırabilirsiniz. Bu arada seminer konularımızı incelemek için Felsefe Seminerleri sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.